Xuân Tình Trong Đường Thi – Phí Minh Tâm

Xuân Tình Trong Đường Thi

Phí Minh Tâm

.

 

Anh Trần Tuấn Kiệt và tôi có nhiều mối quan hệ với nhau.  Hơn 60 năm về trước chúng tôi có tình huynh đệ, anh TTK học trước tôi 1 khóa tại Trường Quốc Gia Nông Lâm Mục Blao. Thời đó anh TTK đã làm thơ nổi tiếng là hay dưới tên Cao Yên Tuấn. Cho tới bây giờ có nhiều cô còn nhớ thơ của anh, trong khi lúc đó tôi chỉ biết đi rừng hái lan chưa từng viết 1 câu thơ / văn nào cho ai đọc.  Cho tới những năm gần đây, khi tôi phải bị viết bài cho các kỷ yếu của khóa 2 do quy định mỗi người phải có 1 bài, hay dở không cần biết, tôi bắt đầu viết cho có vì biết chắc không ai đọc.  Rồi tôi bắt đầu làm thơ, nhưng vì nghèo nàn ý tứ, tôi nghĩ dễ nhất là dịch cổ thi Trung Hoa với nhiều đề tài phong phú.  Điếc không sợ súng, nên tôi cứ dịch bừa không theo niêm vận gì.  Anh TTK là sư phụ đã hướng dẫn tôi trong giai đoạn nầy, nhồi vào đầu tôi các từ ngữ mà tôi mới nghe lần đầu như: Bát cú (cứ tưởng là chim cú), thất ngôn (như thất hứa), tứ tuyệt (mà tôi nghĩ cùng nghĩa với tuyệt vời)…đến phát điên.  Chúng tôi cũng có nhưng trao đổi thích thú trong các câu đối đúng sai.

 

Tam cô đồng hành, tung hoành lục khẩu

Tam sư đồng tọa, thượng hạ lục đầu.

Hay là:

Nhị nữ song hành, tung hoành tứ khẩu ,

Tam nhân đồng tọa, thượng hạ lục đầu.

 

Ngưu nữ tại điền trung, nhứt lung hướng hậu nhứt lung tiền

Sư đệ hành lộ thượng, lưỡng đầu chỉ địa lưỡng đầu thiên.

Hay là:

Ngưu nữ tại điền trung, nhứt lung hướng tiền nhứt lung hậu

Sư đệ hành lộ thượng, lưỡng đầu chỉ địa lưỡng đầu thiên.

 

Không phải các trao đổi nào cũng tiếu lâm và dễ dàng như các câu đối trên mà cũng có lúc chúng tôi đi vào văn chương thật sự, các bạn có thể thử đọc bài  “Nhân Ðọc Phong Kiều Dạ Bạc” thì biết.  Ở đây tôi muốn chia sẽ với các bạn các trao đổi với anh TTK về một đề tài ít nói đến trong cổ thi.  Tôi xin mạn phép chép lại các đoạn liên quan trong các email trao đổi từ năm 2002 – 2003.

 

TTK: ” Điều tôi muốn nói là Xuân Tình trong Đường Thi, tức là nỗi lòng, sự ức chế, đè nén cái xuân tình của người phụ nữ từ thuở xa xưa, nhất là đối với bao nhiêu người đẹp dưới lớp cung-phi mỹ nữ cô đơn buồn bả trong cung cấm của các triều đại quan tướng, vua chúa  đời Đường.

 

Phần lớn Đường Thi đều có mô tả về tình yêu giữa Nam và Nữ, nhưng hầu hết các thi nhân đều đi lòng vòng bên ngoài, hiếm có ai bạo phổi nói trực tiếp đến sự thèm khác sinh lý, ẩn ức tình dục sâu kín bên trong của các giới nàỵ

 

Ngoài trừ có một thi nhân thời Vãn Đường mà tiêu biểu là vài đoạn thơ dưới đây :

 

Nhân uân trướng lý hương

Bạc bạc thụy thời trang

Trường  hu  giải  la đái

Khiếp kiến thượng không sàng.

 

Dịch Nghĩa:

Trong màn hương thoang thoảng dễ chịu

Ăn mặc sơ sài để ngủ

Cởi thắt lưng quần, than dài một tiếng

Vì thấy cái giường không mà kinh hãi.

 

Tôi không nói tên bài thơ và tác giả, để anh đoán.

 

PMT: “Mới đi làm về, chưa kịp cơm nước gì, thấy email có thơ Đường là vô luôn quên cả cơm tối.  Trong Đường Thi, cũng có nhiều bài nói về xuân tình, như bài Xuân Tứ sau đây của Lý Bạch:

 

Tạm dịch thơ:

Ý Xuân

Cỏ Yên mịn như tơ

Dâu Tần xanh phủ bờ

Anh mơ ngày trở lại

Đứt dạ em mong chờ

Gió Xuân nào quen biết

Rạo rực lay ơ hờ.

 

Cỏ Yên xanh biếc mịn như tơ

Cành lá dâu Tần xum phủ bờ

Đang lúc anh mơ ngày trở lại

Lòng đau dạ cắt em mong chờ

Gió Xuân cớ sao chẳng quen biết

Màn lụa phòng khuê lay hững hờ.

 

*Lý Trích Tiên cũng chỉ nói phớt qua chuyện xuân tình mà thôi.  Gió Xuân đâu mà lẻn vào phòng khuê sao động màn tơ, phải chăng là lòng rạo rực thiếu phụ đang chờ chồng ở xa về?

 

Bài Ngọc Đài Thể của Quyền Đức Dư thẳng thừng hơn một chút xíu:

 

Tạm dịch thơ:

Thể Ngọc Đài

Đêm qua quần sút dây

Sáng thấy nhện là bay

Không bỏ bê son phấn

Chàng sắp về mai đây.

 

Đêm qua quần sút thắt lưng

Sáng nay nhện lại bổng dưng bò kề

Phấn son đâu dám bỏ bê

Phải chăng chàng cũng sắp về với em.

 

*Bài thơ đơn giản nhắc đến tình nghĩa vợ chồng thâm hậu. Câu 1 nói đến một điềm, gợi ý sự mặn nồng thầm kín.  Câu 2 cho biết sắp có tin vui.  Hai câu cuối, người vợ trang điểm xinh đẹp chờ chồng về.

 

Bài Xuân Mộng  –  Sầm Tham  thì đúng là Cyber Love:

 

Dịch nghĩa:

Mơ Xuân

Đêm qua trong động phòng gió xuân nổi lên

Nhớ người đẹp nơi dòng sông Tương xa xôi

Trong giấc mơ xuân chốc lác trên gối đầu

Mà đã đi vài ngàn dặm đến Giang Nam.

 

Dịch thơ:

Phòng động đêm qua  bổng nhớ thương

Giai nhân xa cách tận sông Tương

Mơ xuân trên gối trong giây khắc

Đã đến Giang Nam vạn dặm đường.

 

*Động phòng nghĩa là động phòng . Nhưng động phòng có thể là động từ hay danh từ chỉ nơi chốn. Nếu động phòng là động từ thì phải có hiện diện của đầy đủ của các nhân vật.  Bận rộn như thế thì có thời giờ đâu mà  nhớ “dao ức,” mơ mộng “xuân mộng” và đi xa “hành tận” trong 3 câu sau cùng.

 

Bài thơ anh trích gởi là Thú 2 của bài Xuân Khuê Nhị Thú của Hàn Ác.  Nguyên bài như bên dưới.  Anh đã dịch nghĩa 4 câu sau rồi. Tôi sẽ tạm dịch nghĩa 4 câu đầu.

 

TTK: “Đố là đố cho vui vậy thôi chớ tôi cũng biết anh sẽ trả lời ngay chốc, khơi đúng chỗ ngứa của anh trong việc bàn bạc thơ văn Nho Hán mà ! Phần tôi , vì rất hiếu kỳ, nên khi đọc xong bài Tham Luận của Trần Doãn Nho tôi thấy bài viết rất là đặc biệt . Chẳng gì thì cũng từ lâu bọn mình đã từng mò mẩm về Đường Thi với đề tài đủ loại như Ứng Chế, Tống Biệt, Cung Oán, Biên Tái, Điền Viên, Sơn Thủy, Hành Lữ, v..v…

 

Thì nay lại bắt gặp đề tài Xuân Tình thì làm sao tránh khỏi nỗi tò mò?  Anh đoán đúng, đó là thi nhân Hàn Ác, mà người ta thường gọi tên là Hàn Ốc hơn, ông sống cùng thời với các thi nhân trứ danh thời Vãn Đường như Lý Thương Ẩn, Ôn Đình Quân…, sinh vào khoảng 844 và mất vào khoảng năm 933 tại Tỉnh Thiểm Tây bây giờ. Tên tuổi của ông được nhắc đến như một thi nhân của tình yêu, hay nói đúng hơn là một thi nhân của tình dục.

 

Ông viết Hàn Lâm Tập (một cuốn) và Hương Liễm Tập (3 cuốn). Về sau “Toàn Đường Thi ” hợp hai tập thành 4 cuốn. Do ở chỗ trong Hương Liễm Tập của ông, đa phần mô tả chuyện trai gái nhớ nhung, tương tư , thậm chí mô tả chuyện ái ân, lại thêm cảnh phấn son lụa là trong chốn phòng the nên đời sau gọi thi tập của ông là “Hương Liễm Thể” hay “Hương Diễm Thể.”

 

Do ảnh hưởng của quan niệm về thi giáo phong kiến chính thống , cho nên chỉ trừ một số dân ca dùng thứ ngôn ngữ bình dân để diễn tã sự khoan khoái, sung sướng trong quan hệ tình ái nam nữ, còn thì chẳng ai dám cầm bút làm thơ về chuyện ái ân. Hàn Ốc bất chấp thi giáo, dám trái lễ nghĩa phong kiến, làm thơ mô tả một cách trần trụi quan hệ nam nữ như bài Ngũ Canh  sau đây :

 

Vãng niên tằng ước Úc Kim sàng

Bán dạ tiềm thân nhập động phòng

Hoài lý bất tri kim điền lạc

Ám trung duy giác tú hài hương

Thử thời dục biệt hồn câu đoạn

Tự hậu tương phùng nhãn cánh cuồng

Quan cảnh toàn tiêu trù trướng tại

Nhân sinh doanh đắc thị thê lương.

 

Như vậy, bài Xuân Khuê Nhị Thủ có phải xuất xứ cùng trong Hương Diễm Thể” hay không? Và thể theo yêu cầu, tôi xin thoát dịch đoạn 1 như sau:

 

Quyện nhau kết mộng du sơn

Thân kề má cọ, chập chờn hương mê

Tỉnh ra tình luống ê chề

Ngoài song ngày đã trôi về chân mây!

 

PMT: “Sao anh không dịch thơ luôn 4 câu chót của Xuân Khuê cho trọn bài.  À! tôi nghỉ anh đánh lộn chữ VU thành DU.  Mộng VU SƠN là mộng chăn gối thì thích hợp lắm.

 

Anh chưa cho biết bài Xuân Khuê chữ Việt anh đọc ở đâu?  Trong câu 1 bài Ngũ Canh, chữ Úc hay Uất cũng được.  Uất Kim là củ nghệ, Uất Kim Hương là hoa tulip, Uất Kim Sàng có lẻ là giường có mùi hương thơm. Hàn Ác có làm 1 bài Ngũ Canh khác. 

 

Ngũ Canh

Thu vũ ngũ canh đầu

Đồng trúc minh tao tiết

Khước tự tàn xuân giản

Đoạn tống hoa thì tiết

Không lâu nhạn nhất thanh

Viễn bình đăng bán diệt

Tú bí ung kiều hàn

My sơn chính sầu tuyệt.

 

TTK: “Vắng 3-4 ngày không lên máy, mails nhiều quá ! Về những điều anh hỏi. Vừa gõ vừa dịch luôn Xuân Khuê Nhị Thủ.

 

* Đoạn một:

Thoang thoảng mùi hương quanh trướng gấm,

Đâu  cần  giấc ngủ với y trang?

Tháo giải lưng quần, ôi lạnh lẽo!

Giường kia sao rộng, rộng thênh thang!

 

*  Đoạn hai:

Quyện nhau vào giấc vu sơn

Thân kề má cọ chập chờn hương mê

Tỉnh ra tình luống ê chề

Ngoài song ngày đã trôi về chân mâỵ

 

Tiền Du Sơn, hậu Vu Sơn, muốn lên tới đích phải đi lòng vòng du sơn lãm thủy trước cái đã. Nhưng ý anh cũng hay, sát với nội dung hơn.

 

PMT: “Tôi chưa đọc được bài Xuân Khuê (Hán Việt hay một ngoại ngữ nào) trước bài viết của anh, nên mới hỏi nguồn gốc.  Nếu anh có bài viết của Trần Doãn Nho, xin anh gởi cho một bản để đọc biết thêm.  Xuân Khuê Nhị Thú  thứ tự khá tự nhiên.  Tình yêu bắt đầu bằng hứa hẹn xây mộng đẹp, rồi thân kề má cọ  Tỉnh lại lúc hoàng hôn thấy sự ê chề phủ phàng.  Mặc dù trên giường còn hương thơm hơi ấm, thấy mình ăn bận hở hang mỏng manh nên thở dài, nhất là thấy trên giường chỉ còn có một mình.

 

Tôi tạm dịch bài thơ Thú 2 theo thể lục bát để tiếp theo 4 câu đầu của anh và dịch Thú 1 theo thể tứ tuyệt để kết họp với Thú 2 của anh làm thành một bài bát cú vậy.

Dịch nghĩa:

Chân thành giao kết củng cố giất mộng

Nghiêng vào nhau, chén rượu sóng sánh

Tỉnh lại thấy mối tình đáng ghét

Bên ngoài màn, đúng lúc hoàng hôn.

Trong màn hương thoang thoảng dễ chịu

Ăn mặc sơ sài để ngủ

Cởi thắt lưng quần, than dài một tiếng

Vì thấy cái giường không mà kinh hãi.

 

Dịch Thơ:

Quyện nhau vào giấc vu sơn

Thân kề má cọ chập chờn hương mê

Tỉnh ra tình luống ê chề

Ngoài song ngày đã trôi về chân mây.

TTK

Hương thơm hơi ấm còn đây

Y trang mỏng mảnh phơi bày nửa thân

Thở dài sửa lại giải quần Giường
không nhà vắng tình xuân bẽ bàng. 

PMT

 

Kết mộng dìu nhau đến Vu San

Thân kề má cọ rượu nồng nàn

Tỉnh ra nhận thấy tình ô trược

Ngoài cổng hoàng hôn ngày sắp tàn.
PMT

Thoang thoảng mùi hương quanh trướng gấm,

Đâu cần giấc ngủ với y trang?

Tháo giải lưng quần, ôi lạnh lẽo!

Giường kia sao rộng, rộng thênh thang! 

TTK

 

Chúng tôi không có dịch thơ bài Ngũ Canh bên trên và quên đi hơn 10 năm cho đến hôm nay. Tôi mới dịch xong bài này bên dưới, nhưng thấy không còn phong độ như xưa.

 

Dịch Nghĩa:

Canh Năm

Năm xưa từng hẹn trên giường
Uất Kim (nghệ)

Nửa đêm lén đến động phòng

Trong lúc ôm nhau chẳng biết trâm rơi đâu mất

Ở trong bóng tối chỉ cảm thấy mùi đôi hài thêu

Lúc đó muốn rời nhau nhưng hồn rã rời

Từ đấy hễ gặp nhau là nhìn nhau điên cuồng

Cảnh ấy giờ đây chẳng còn nữa

Chỉ còn nỗi buồn suốt đời.

 

Dịch Thơ:

Năm xưa từng hẹn cùng nhau

Nửa đêm thanh vắng lẻn vào phòng khuê

Trâm rơi mất khi nằm kề

Bóng đêm thâm thẩm đê mê mùi hài

Rã rời thân thể chân tay

Từ sau gặp lại nhìn ai điên cuồng

Giờ đây đâu cảnh vấn vương

Suốt đời còn lại chán chường thê lương.

Phí Minh Tâm

Ngày 8-3-2016