TẾT của người VIỆT- không phải của TÀU
.
TẾT: Ăn Tết, ngày Tết, ba ngày Tết, Tết nhất, tết đến, chúc tết, đi tết ai, pháo Tết, mừng tết, hội tết, Tết ta, Tết tây [không ai nói là Tết tàu !]
Tết là gì?
Tết là tên riêng (nom proper) gọi ngày lễ mừng đầu năm mới của rất nhiều dân tộc và sắc dân ở khắp miền đông nam Á.
Tết (là Tiết ?!) chỉ là một tên thuờng [nom commun] của Tàu gọi những thời tiết thay đổi trong một năm. Chỉ có nguời Việt gọi là Tết hay Tết Nguyên đán, trong khi cả ngàn triệu nguời Tàu chỉ biết gọi là “duỳn tản” (nguyên đán) hay là “xin nển” (tân niên). Vậy tại sao Tàu họ không gọi là Tết ? Vì Tết không phải là tiếng của họ.
Sau đây là những “cognates” / chữ đồng nguyên ở khắp Đông nam Á, dính líu với TẾT :
Alexandre de Rhodes:
Tết,
Tết năm [sic],
Tết ai,
ăn Tết.
Từ điển Khai Trí Tiến Đức không hề cho rằng Tết là “Tiết” của Tàu.
Vả lại các ngôn ngữ chung quanh tiếng Việt cũng đều gọi là Tết như chúng ta:
Nùng:
TẾT
Nèn Tết (Nghĩa là năm Tết)
Muờng:
Thết (là Tết – “ăn Thết” là “ăn Tết)
Thái:
Thêts (lễ mừng năm mới)
Thế-xa (New year celebration trong kinh Lễ, Khổng tử gọi là “Tế-sạ”)
Thêts khal (Mùa Tết, những ngày tết.[khal là thời gian])
Khal thêtx (Ngày Tết)
Thêts Thày (Tết Thái [Thai New Year])
Thrếts (Tết)
[theo Từ điển Francais-Thái của Pallegoix]
Thrếts Chìn (Tết của Tàu – Chinese new Year [Chìn là Tần # Tàu])
Chêtr (Tết của Thái [fifth lunar month / mid April Thái festival])
Tết / Đết (Tên ông thần mùa [rain god, monsoon deity])
Trôts (Lễ hội Thái cổ, vào đầu mùa mưa bên Thái)
Tốts Farăng (Tết Hoa-lang [Western New Year’s Day])
[xem bài “Hoa lang đạo là đạo gì?” Hoa lang là: Occident, West là Phương tây].
Xem Từ điển nguồn gốc tiếngViệt (Bs Nguyễn hy Vọng).
Zhuang:
XIT / SIT (Lễ Tết của 20 triệu nguời Zhuang bên Quảng tây,vùng Quế Lâm, nói tiếng Tai # tiếng Thái xưa !)
Đuon Sít (Đuon là tháng – Tháng Tết [mois de festival célébrant la mousson])
Chàm:
TÍT (Lễ tháng năm của lịch xua Chàm [tháng gió mùa bắt đầu thổi])
Băng Tít (Ăn Tết)
CHÊT (Tết)
Bu-lăn Chêt (Tháng tết, Bu lăn là tháng [tiếng Chàm])
kTÊH (Lễ hội lớn nhất trong năm của nguời Chàm)
Mon:
kTEH (New Year Day of the Mon people)
o-TEH (Tết – New Year celebration with water splashing rituals)
o-Tet
k-Tât (New Year rituals)
k-Tet (tương tự như k-Tât).
Khmer:
CHÊTR (Tết – Lễ mừng tháng 5 theo cổ lịch Khmer là tháng gió mùa bắt đầu thổi nguợc lại, tháng của mùa gió nồm ở Đông nam Á tùy theo noi, từ cuối tháng tu đến cuối tháng năm)
Khae Chêtr (khae là tháng – Tháng tết: 13 tháng 4 dương lịch, 23 tháng ba âm lịch;
Chêtr khal (khal là thời gian – thời gian có lễ Tết)
India:
CHETR (Là tên tháng tư và tháng năm của cổ lịch Ấn độ – hai tháng giao mùa đem mưa đến [mois du début de la mousson])
Nepal:
TEEJ (lễ đầu năm của Nepal)
Mustang:
TIDJ (lễ đầu năm của xứ Mustang, sát với xứ Nepal)
Munda:
TEEJ (Lễ ăn mừng mùa mưa đến / the ancient melodies of Teej , marking the return of the monsoon and the promises of prosperity [National Geographic magazine])
Kinh Lễ ký viết là TẾ-SẠ ! (Tết).
Khổng tử viết:
“Ta không biết Tết là gì, nghe đâu đó là tên của một ngày lễ hội lớn của bọn nguời Man, họ nhảy múa như điên, uống ruợu và ăn chơi vào những ngày đó, họ gọi tên cho ngày đó là ‘TẾ SẠ’ (kinh Lễ ký).”
Khổng tử không hề nghĩ rằng “Tiết” là Tết, cho nên ổng mới phiên âm là Tế-Sạ [sic]
[xem bên trên] tên xưa của Tết nguời Thái cũng là Thê-sa. [sic]
Hơn nữa, xem bên trên, có hơn chục ngôn ngữ và dân tộc có nền văn hoá khác hẳn với Tàu, mà vẫn gọi cái lễ ấy là “Têt,” đồng âm với cái tiếng “Tết”của dân Giao chỉ và của dân Mường, nên ta phải “suy nghĩ lại” và “xét lại” về cái hiểu lầm “Tết” Nghĩa là “Tiết” hơn 2000 năm qua.
Như vậy, Tết là tên gọi cái ngày ăn mừng đầu mùa mưa của các dân tộc và sau này trở thành ngày ăn mừng đầu năm âm lịch của các dân Mường, Nùng, Thái, Zhuang, Chàm, Mon, Khmer, Vùng đông bắc Ấn độ, Nepal, Mustang, Munda…
Sau khi bạn xem qua bài nghiên cứu trên đây, bạn có còn nghĩ rằng Tết là do tiết của Tàu mà ra không?
Bs Nguyễn Hy Vọng